Oryginalny tekst średniowieczny, który powstał podczas lustracji wojewódzkiej miasta Chojnice w roku 1564.

(...) Tho miasto Choinicze lezi zbudowane nad dwiema wielkiemi stawami, po jednej stronie na południe. Mur, ze wszistkich stron, na którem jest wiesz (wież) dobrze naprawionych 12, które potrzebnią wielkieć poprawi dla obroni: podlia murów na zachód i pulnocz 2

przekopi i wał wielki usipani, w jednem przekopie woda, drugi sucho lezi.

Wiazd do miasta po mosczie nad przekopem od Tucholi, na ktorem mosczie jest wzwod z żurawiem i któremu wrota spuszcziste, nad ktoremi jest wieża wielka okrągła z miązszego muru zamurowana na ktorej dział jest 2 prochow w potrzebę. Zamikają miasto na nocz ustawicznie. Są tesz insze dwie bramie, jedna Sluchowska, na której wieża jest, zamknienie bram jest zwodem przez przekop mostu. Drugie zamknienie wrotami mocznemi z krótką spusczystą. W tei działo króttkie wielkie y przestronne na dwu kołach.

Druga brama Młyńska, the zamykają zwodem od mostu, ktori jest nad przekopem od walu (wału), którem wrotha mocne ku wzwodowi, które obwarowane żelaziem y zamykające się.

Domow wszistkich w murze zbudowanych wedlie przemocenia każdego w drzewo z murem pobiczie, u domu każdego dachowko, in summa 250. Wthem miesczie jest rzemieślników in summa 150, tho jest: knapiów 58, szewczow 28, kowalow 6, sliosarzow 2, krawcow 14, miecznikow 2, rimasz 1, sliosasz 1, zdunow 2, tkaczow 22, czapnikow 2, bednarzow 3, zlotnikow 2, rzeżnikow 3, piekarzow 4. Piwowarowie malo nie wszicczi warza ile domow jest. Zbroje miesczkie na Ratuszu na 2 osobie, a miesczanie mają zbroje swe, w ktorej jezdno okazacz się może 45, a pieszich 350, gdzieby przeszła potrzeba.

Sądy miejskie w miescie bywaj a dwakroć przesz rok, które Pan Wojewoda Pomorski sądzi, sędzia i lawniczi ziemsczi na Ratuszu. Ratusz miesczki jest dobrze, a mocno zmurowani na dłużą i szerzą w ktorem budowania dosicz jest, tak sendziom ziemskim jako i miesczanom. Przi tem Ratuszu jest bud niemało, z których miasto wybiera pro comuondo suo mark 30. Wedlia Ratussa po dwie stronie są dwie studnie okowite w wodzie ktorej nigdy nie przebierają, i z niej piwo warzą(...)1 - Brama Czluchowska z mostem zwodzonym broniła wejścia do miasta od zachodu.

2 ? Brama Gdańska z mostem zwodzonym broniła wejścia  do miasta od wschodu.

3 ? Brama Młyńska z dwoma mostami zwodzonymi.

4 -  Prócz tego była tzw. Brama Wodna (Wassertor) albo Zakonna (Mónchenpforte) w kierunku do klasztoru augustianów.

Szkic zabudowy miasta Chojnice.

Tylko trzy pierwsze miały wieże, Gdańska nawet dwie. Między Bramą Młyńską i Człuchowską przy murach dwie silne wieże, z których pierwsza stała się

później więzieniem (gefangenturm). Brama Człuchowska byłą również więzieniem miejskim (Bürgergefengnis). Między Brama Człuchowską a Bramą Wodną było pięć wież (ostatnia się zachowała, inne zamieniono na mieszkania lub spichrze) Między Brama Wodną a Gdańską były trzy wieże, miedzy Gdańską a Młyńską ? dwanaście wież, na miejscu jednej stała stara plebania i mieszkanie kościelnego, druga ustąpiła gmachowi gimnazjum , dwie inne służyły ludziom zakonu jako ?Danzkar? (Abortturm) mając ujście do do jeziora Zielonego (Ziegelsee). W środku był Dom Zakonny (Sattelhof) od łac. sedalis ? siedziba. Przy Bramie Młyńskiej były dwa mosty zwodzone idące przez dwie fosy. Przy końcu pierwszego mostu nad pierwszą fosą były dwie silne wieże okrągłe. Jezioro Zielone dochodziło do murów miejskich między Bramą Młyńską i Gdańską. Miasto było trudne do zdobycia. Od bramy mniejszej Wodnej (Zakonnej) prowadziły dwa mosty zwodzone przez dwie fosy i wały. Miedzy Brama Młyńską a  Człuchowską stały dwie wieże ? nr 16 (później wieża więzienna) i nr 17. Między Brama Człuchowską a Wodną stało 5 wież (18, 19, 20, 21, 22) ostatnia 22 zachowała się, pozostałe zamieniono na stajnie i domki mieszkalne. Między Brama Wodna a Gdańską stały trzy wieże (10, 23, 24). Fundamenty wieży dziesiątej usunięto dopiero w 1909 r., skoro przejście na Ramy (38) na nowe zewnętrzne przesunięto. Resztę wieży (23, 24) tworzą fundamenty pod spichrze. Między Bramą Gdańską a

Mlyńską od strony wschodniej i północnej stało dwanaście wież. Na miejscu wieży 25 stala plebania i dom kościelnego. W miejscu wieży 26 obecne gimnazjum. Między wieżą 25 ? 30 ?Sattelhof?. Wieża 29 i 30 to Danzker. Wieże 31 przerobiono na dwa mieszkania (spłonęła w 1901 r.). Wieża 32 ? częściowo jako dom mieszkalny. Wieża 33 stanowi wspornik spichrza. Wieże 34, 35, 36 ? przeznaczone zostały na domy mieszkalne. Miedzy brama 35 i 36 prowadziła uliczka w stronę przedmieścia. Wieża 10 ? ta ?Gefangenem Hexenturm? ? wieża czarownic, później, bo aż do 1905 r., role tę spełniała wieża 22.Od Bramy Wodnej prowadził most zwodzony przez pierwszą aż do wysokiego wału ? za którym w kierunku południowym i zachodnim płynęła woda w drugiej fosie zasilana przez j. Zakonne.

Młyn słodowy na północ od Bramy Młyńskiej, do młyna prowadził most. Przy tzw. ?Zellendamm? ? aleja Brzozowa przechodziła śluzą woda z jeziora (Heerbruch) do j. Zakonnego.

Na ewangelickim cmentarzu przed Brama Gdańską tracono ( mieczem) przestępców. W ratuszu zawieszone były miecze katowskie. Najstarsze miasto kończyło się na północy za ?Poststall? i ?Speichestrasse? (39). Ulica Spichrzowa, tu kończyło się Stare Miasto, (40) ulica Nowe Miasto, które za czasów krzyżackich rozciągało się nieco dalej.

Oprac. (red.) Z.S.